Instrumentalne wszczęcie postępowania karnego skarbowego a zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego

W jednym z wpisów przybliżyłam Ci tematykę zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego ze względu na wszczęcie postępowania w sprawie przestępstwa lub wykroczenia skarbowego związanego z tym zobowiązaniem podatkowym.

W ramach przypomnienia, bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu z dniem wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym podatnik został zawiadomiony, jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania. 

Dla uzyskania skutku w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, wystarczające jest wszczęcie postępowania w sprawie karnej skarbowej bez konieczności przedstawienia komukolwiek zarzutów i bez względu na sposób zakończenia tego postępowania. Oznacza to, że takie postępowanie może zostać umorzone, a i tak dojdzie do zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Doprowadziło to do nadużywania powyższego rozwiązania przez organy podatkowe i do instrumentalnego wszczynania postępowań karno-skarbowych, których jedynym celem było uniknięcie przedawnienia zobowiązań podatkowych. Z mojego doświadczenia wynika, że do wszczynania postępowań karnych skarbowych tylko w celu uniknięcia przedawnienia zobowiązań podatkowych dochodzi nagminnie.

Z pewnością interesuję Cię jak sprawdzić, czy w Twoim przypadku doszło do instrumentalnego wszczęcia postępowania karnego skarbowego.

Zadaj sobie pytanie, czy w sytuacji, gdyby nie istniał przepis umożliwiający zawieszenie biegu terminu przedawnienia ze względu na wszczęcie postępowania karnego skarbowego, organ skarbowy dokonałby wszczęcia postępowania karnego skarbowego?

Odpowiedź negatywna świadczy o nadużyciu prawa przez organ skarbowy.

Przy odpowiedzi na powyższe pytanie pomoże Ci weryfikacja, czy w Twoim przypadku zachodzą następujące okoliczności:

• wszczęcie postępowania karnego skarbowego nastąpiło w krótkim czasie przed upływem terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego lub przed przedawnieniem karalności (w szczególności, gdy pozostały do upływu podstawowego terminu przedawnienia deliktu skarbowego i zobowiązania podatkowego czasookres jest zbyt krótki, by postępowanie karnoskarbowe wyszło poza fazę in rem, tj. aby doszło do przedstawienia zarzutów konkretnej osobie),
• organ nie dysponuje informacjami, które dawałyby podstawę do twierdzenia, że w związku z działaniem podatnika zaistniała możliwość popełnienia czynu wyczerpującego znamiona przestępstwa lub wykroczenia,
• w postępowaniu karnym skarbowym nie są podejmowane typowe dla przygotowawczego postępowania karnego czynności procesowe lub nie są podejmowane żadne czynności, np. nie są przeprowadzane żadne dowody, etc.

Z mojego doświadczenia wynika, że do instrumentalnego wszczęcia postępowania karnego skarbowego dochodzi nie tylko tuż przed upływem okresu przedawnienia. Czasem organy profilaktycznie już wcześniej dążą do zawieszenia biegu terminu przedawnienia, następnie jednak w postępowaniu karnym skarbowym zupełnie nic się nie dzieje.

Dlaczego kwestia ta jest tak ważna? Dlatego że jeśli w Twoim przypadku doszło do instrumentalnego wszczęcia postępowania karnego skarbowego, a decyzja podatkowa została wydana już po upływie zasadniczego pięcioletniego okresu przedawnienia zobowiązania podatkowego, to możesz wnosić o uchylenie decyzji i umorzenie postępowania podatkowego z uwagi na przedawnienie zobowiązania podatkowego.

Do tej pory sądy administracyjne różnie podchodziły do powoływania się przez podatników na instrumentalne wszczęcie postępowania karnego skarbowego. W znacznej części przypadków, sądy administracyjne twierdziły, że nie jest możliwa kontrola przez sąd administracyjny, czy organ podatkowy odwołał się do wszczęcia postępowania karnego skarbowego w sposób stanowiący nadużycie prawa i czy doszło do instrumentalnego wszczęcia postępowania karnego skarbowego.

W ostatnim czasie, wątpliwości te zostały rozwiane przez NSA w uchwale wydanej w składzie 7 sędziów, zgodnie z którą „Ocena przesłanek zastosowania przez organy podatkowe przy wydawaniu decyzji podatkowej art. 70 § 6 pkt 1 w zw. z art. 70c ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2020 r., poz. 1325 ze zm.) mieści się w granicach sprawy sądowej kontroli legalności tej decyzji.” (Uchwała NSA(7) z dnia 24.05.2021 r., sygn. akt: I FPS 1/21).

Teraz sądy administracyjne nie będą mogły uchylać się od oceny zarzutu przedawnienia zobowiązania podatkowego w związku z instrumentalnym wszczęciem postępowania karnego skarbowego. Jest to kluczowa kwestia, bowiem zaistnienie przedawnienia powoduje wygaśnięcie zobowiązania podatkowego i konieczność umorzenia postępowania podatkowego.

W mojej ocenie, należy się spodziewać, że wobec zaczynającej się tworzyć korzystanej dla podatników linii orzeczniczej sądów administracyjnych, krytykującej dopuszczalność nadużywania art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej i instrumentalnego wszczynania postępowań karnych skarbowych, organy będą dokonywać ograniczonych czynności procesowych, a następnie kierować akt oskarżenia do sądu, jednakże wyłącznie w celu sztucznego wstrzymania biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Czynności te będą jednak podejmowane wyłącznie w celu pozorowania faktycznego postępowania karnego skarbowego, co niestety może utrudnić lub zniweczyć ocenę czy mamy do czynienia z instrumentalnym wszczęciem postepowania karnego skarbowego czy nie.