Odpowiedzialność członków zarządu za zaległości podatkowe spółek kapitałowych

Jeśli jesteś lub byłeś członkiem zarządu spółki kapitałowej, to znajdujesz się na długiej liście osób trzecich, mogących ponosić odpowiedzialność za zaległości podatkowe spółek kapitałowych. W przypadku członków zarządu będzie to odpowiedzialność za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, spółki akcyjnej, spółki akcyjnej w organizacji, a od 1 lipca 2021 r., także prostej spółki akcyjnej i prostej spółki akcyjnej w organizacji.

Członek zarządu za zaległości podatkowe spółki ponosi odpowiedzialność całym swoim majątkiem osobistym, a jego odpowiedzialnośćjest subsydiarna oraz solidarna ze spółką.

Za co odpowiada członek zarządu

Odpowiedzialność osób trzecich obejmuje zaległości podatkowe oraz zaległości wymienione w art. 52 i art. 52a Ordynacji podatkowej, które traktowane są na równi z zaległością podatkową, powstałe w czasie pełnienia obowiązków przez członka zarządu. Za zaległość podatkową uważa się również niezapłaconą w terminie zaliczkę na podatek.

Co więcej, jeżeli przepisy szczegółowe o odpowiedzialności osób trzecich nie stanowią inaczej, osoby trzecie odpowiadają również za:

1. podatki niepobrane oraz pobrane, a niewpłacone przez płatników lub inkasentów,
2. odsetki za zwłokę od zaległości podatkowych,
3. niezwrócone w terminie zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług oraz za oprocentowanie tych zaliczek,
4. Koszty postępowania egzekucyjnego.

Osoby pełniące obowiązki członka zarządu w momencie likwidacji spółki, odpowiadają również za zobowiązania podatkowe spółki powstałe na podstawie odrębnych przepisów już po jej likwidacji. Osoby takie odpowiadają ponadto za zaległości podatkowe spółki z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał po likwidacji spółki oraz za zaległości wymienione w art. 52 Ordynacji podatkowej, które traktowane są na równi z zaległością podatkową, a także za traktowany jako zaległość podatkowa zwrot wynagrodzenia płatników lub inkasentów (art. 52a Ordynacji podatkowej), powstałe po likwidacji spółki.

Oznacza to, że członkowie zarządu pełniący obowiązki w momencie likwidacji spółki mogą dodatkowo ponosić odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe i długi podatkowe powstałe już po ustaniu bytu prawnego zarządzanych przez nich spółek.

Kiedy członek zarządu może ponosić odpowiedzialność

Przy ustalaniu czasu pełnienia obowiązków członka zarządu, bierze się pod uwagę okres od chwili powołania członka zarządu do pełnienia funkcji do momentu jego odwołania, rezygnacji lub upływu kadencji. Dla ponoszenia odpowiedzialności nie ma znaczenia, czy oraz kiedy okoliczności związane z pełnieniem funkcji zostały zgłoszone i ujawnione w KRS.

Omawiane zasady odpowiedzialności dotyczą również byłych członków zarządu, dlatego zakończenie pełnienia funkcji nie spowoduje ustania odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki.

Członkowie zarządu mogą ponosić odpowiedzialność za zaległości podatkowe spółki, gdy egzekucja z jej majątku okazała się w całości lub w części bezskuteczna.

Z bezskutecznością egzekucji mamy do czynienia, gdy brak możliwości zaspokojenia z całego majątku spółki, a nie tylko z pewnych jego składników. Dlatego środki egzekucyjne powinny zostać skierowane do całego majątku spółki, a nie tylko niektórych jego składników.

Do orzeczenia odpowiedzialności członka zarządu za zaległości podatkowe spółki niezbędne jest spełnienie pozytywnych przesłanek oraz niezaistnienia negatywnych przesłanek odpowiedzialności.

Pozytywnymi przesłankami orzeczenia odpowiedzialności członka zarządu jest wykazanie przez organ podatkowy faktu pełnienia funkcji członka zarządu oraz bezskuteczności egzekucji prowadzonej przeciwko spółce.

Aby uwolnić się od odpowiedzialności za długi podatkowe spółki, członek zarządu powinien wykazać zaistnienie jednej z negatywnych przesłanek odpowiedzialności.

Jedną z przesłanek uwalniających od odpowiedzialności, jest zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości, otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego albo zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu we właściwym czasie. Gdy zarząd w spółce jest wieloosobowy, dla uwolnienia się od odpowiedzialności, nie ma znaczenia, których z członków zarządu zgłosił taki wniosek.

Do uwolnienia członka zarządu od odpowiedzialności może również dojść, gdy niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło bez jego winy. W praktyce, właśnie tą okoliczność najczęściej starają się wykazywać członkowie zarządu.

 „Jeżeli w momencie, gdy członek zarządu spółki z o.o. przestał pełnić tę funkcję, istniały zaległości podatkowe spółki, lecz jej kondycja finansowa nie dawała podstaw do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcia postępowania zapobiegającego upadłości (postępowania układowego), co uległo zmianie w czasie, kiedy nie pełnił on już tej funkcji i nie miał wpływu na podjęcie tych działań – spełniona jest przesłanka wykazania braku winy tego członka za niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego we właściwym ku temu czasie.” (wyrok NSA z 4.11.2005 r., I FSK 266/05).

„Nie ma znaczenia dla zwolnienia z odpowiedzialności podatkowej strony, jako członka zarządu, brak wiedzy o stanie zobowiązań spółki. Członek zarządu spółki nie może się powoływać na nieznajomość stanu jej finansów, jako przyczynę niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcia postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego). Członkowi zarządu powinien być znany na bieżąco stan finansów spółki, a co za tym idzie możliwość zaspokojenia długów.” (Wyrok WSA w Białymstoku z 1.04.2015 r., I SA/Bk 2014/15).

Wreszcie, w celu uwolnienia się od odpowiedzialności, członek zarządu może również wskazać mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części. Przy czym chodzi o mienie, z którego egzekucja faktycznie jest możliwa.

Ciężar wykazania którejkolwiek okoliczności uwalniającej od odpowiedzialności spoczywa na członku zarządu.

W razie zaistnienia przesłanek pozytywnych i niewykazania przez członka zarządu zaistnienia którejkolwiek z przesłanek negatywnych, organ podatkowych orzeknie o odpowiedzialności osoby trzeciej – członka zarządu.

Postępowanie i decyzja o odpowiedzialności podatkowej członkowi zarządu

Zobowiązanie osoby trzeciej – członka zarządu nie powstaje z mocy prawa. W tym względzie, organ podatkowy wydaje odrębną decyzję o odpowiedzialności podatkowej członka zarządu. Dopiero z decyzji organu będzie wynikał fakt i zakres odpowiedzialności osoby trzeciej. Decyzja ta ma więc charakter konstytutywny. Aby jednak taka decyzja mogła zostać wydana, niezbędne jest wszczęcie postępowania w sprawie odpowiedzialności podatkowej członka zarządu. Jest to więc odrębne postępowanie od postępowania prowadzonego względem samej spółki.

Należy jednak pamiętać, że wszczęcie postępowania w sprawie odpowiedzialności podatkowej członka zarządu nie może nastąpić przed:

1. 1.    upływem terminu płatności ustalonego zobowiązania spółki;
2. dniem doręczenia spółce decyzji:
3. określającej wysokość zobowiązania podatkowego,
4. o odpowiedzialności podatkowej płatnika lub inkasenta,
5. w sprawie zwrotu zaliczki naliczonego podatku od towarów i usług,
6. określającej wysokość należnych odsetek za zwłokę,
7. określającej wysokość zaległości podatkowej, o której mowa w art. 52 oraz art. 52a Ordynacji podatkowej;
8. dniem wszczęcia postępowania egzekucyjnego – w razie wystawienia tytułu wykonawczego na podstawie deklaracji;
9. dniem odstąpienia od czynności zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych – w określonym przypadku.

Przykładowo, jeśli spółka ma zaległości w zakresie podatku VAT i sama nie ureguluje tych zaległości, postępowanie względem jej członka zarządu w zakresie zaległego podatku VAT może zostać wszczęte dopiero, gdy decyzja w zakresie VAT została wydana i doręczona samej spółce. Jednocześnie postępowanie w przedmiocie orzeczenia o odpowiedzialności członka zarządu za długi podatkowe spółki, może zostać wszczęte nawet jeszcze przed rozpoczęciem egzekucji przeciwko samej spółce będącej dłużnikiem podatkowym. Co natomiast w sytuacji, gdy spółka nie ma zarządu i w związku z tym nie może prowadzić swoich spraw? W takim przypadku gdy organ ma zamiar doręczyć spółce, która nie ma organów decyzję podatkową, organ podatkowy powinien uprzednio wystąpić do sądu z wnioskiem o ustanowienie kuratora i dopiero po jego ustanowieniu będzie mógł skutecznie doręczyć decyzję spółce.

Jeśli dojdzie do wydania decyzji orzekającej o odpowiedzialności członka zarządu za długi podatkowe spółki, egzekucja zobowiązania wynikającego z takiej decyzji może być wszczęta dopiero wówczas, gdy egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, odstąpiono od czynności zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych albo nie przystąpiono do egzekucji administracyjnej w wyniku uprawdopodobnienia przez organ egzekucyjny braku możliwości uzyskania w toku egzekucji administracyjnej kwoty przewyższającej koszty egzekucyjne.

W razie niedotrzymania wynikającego z decyzji terminu płatności, członek zarządu odpowiada również za naliczone po dniu wydania decyzji o jego odpowiedzialności podatkowej odsetki za zwłokę.

Pojawia się pytanie, przeciwko komu organ będzie prowadził postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności za długi podatkowe spółki, gdy jest kilku członków zarządu?

„Organ podatkowy ma obowiązek prowadzenia postępowania w przedmiocie odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki kapitałowej w odniesieniu do wszystkich osób mogących ponosić taką odpowiedzialność.” (uchwała NSA z 9.3.2009 r., I FPS 4/08).

Oznacza to, że w przypadku wieloosobowego zarządu spółki nie można postępowaniem objąć tylko niektórych osób, z pominięciem innych.

Jak widzisz, przy zaistnieniu określonych okoliczności, osoba trzecia – członek zarządu może ponosić odpowiedzialność za długi podatkowe zarządzane przez siebie spółki. Co gorsze, zakres odpowiedzialności członka zarządu może przekraczać zaległość podatkową spółki.

W kolejnym wpisie, poruszę kluczową kwestię, kiedy dochodzi do przedawnienia prawa do wydania decyzji o odpowiedzialności podatkowej członka zarządu za zaległości podatkowe spółki, a kiedy do przedawnienia zobowiązania wynikającego z tej decyzji. Z chwilą tą bowiem członek zarządu może już nie obawiać się odpowiedzialności za podatkowe długi spółki.